GAZOWY FRONT MOGIŁ ZBIOROWYCH 1915

W okolicach Bolimowa 31.05.1915r niemiecka armia użyła gazu bojowego. W tym samym momencie na odcinku 12km w linii prostej otworzono zawory w 12 tys butli z 264 tonami sprzężonego chloru. Obłok gazu miał wysokość sześciu metrów i kierował się w stronę okopów armii carskiej. Zanim szli niemieccy żołnierze zabezpieczeni w tampony z gazy. Maski gazowe miał jedynie na stanie "gazowy" 36 pułk saperów.

Poniższa relacja pokazuje przerażające skutki użycia broni chemicznej.

"Mdły, słodko cierpki gaz tamował oddech w gardle, wywołując u ludzi duszenie. W ustach zjawił się cierpki, metalowy smak, błony śluzowe dróg oddechowych uległy zapaleniu, wszystkie wewnętrzne organy trawienia męcząco paliły. Ci żołnierze, którzy więcej od innych wciągnęli do płuc śmiercionośnego gazu (...) wkrótce stracili przytomność i umierali. Twarze ich stawały się sine i puchły, zaś twarze innych sczerniały jakby zostały zwęglone. U innych z gardła, nosa i uszu trysnęła krew, z ust sączyła się krwawa piana. Równocześnie ciekły łzy (...) bolały oczy, pojawiały się mdłości i wymioty, a następnie bolesny kaszel i plucie krwią. Żołnierze, którzy pozostali w okopach cierpiący i chorzy, pozbawieni sił, dźwignęli karabin, ale wszystkie części metalowe w karabinach zardzewiały. Wszystko co żyło, a co trafiało w zasięg działania gazu, natychmiast ginęło. (...) Ziemia pokryła się czerwono - burą powłoką, żyto więdło, wydawało się jak spalone. Liście na drzewach skręcały się jakby pod wpływem silnego żaru i usychały. Ptaki siedzące na drzewach padały martwe".


Moja trasa rozpoczęła się po godzinie szóstej i trwała ponad trzynaście godzin. Opis całej drogi jest niemożliwy ze względu na ograniczenia wynikające z ilości wpisywanych znaków. Niestety brak czasu uniemożliwił mi wizytę na cmentarzu w Bielicach. Niemniej jednak postaram się opisać miejsca zbiorowych pochówków. Posiłkowałem się informacjami znajdującymi się na portalu historycznym dobroni.pl. Dziękuję również "meteor2017" za udostępnienie rosyjskiej mapy sytuacyjnej z 31.05.1915.

Żyrardów - na terenie cmentarza parafialnego, rosyjski, chowano tam głównie zmarłych z pobliskiego szpitala, nagrobki zniszczone, krzyże i tablice powyrywane, na kwaterach postawione są kontenery ze smieciami

Kamion - na rozwidleniu dróg dwa cmentarze, niemiecki i rosyjski

Rawka Skierniewicka - cmentarz 1914-15

Budy Grabskie - pierwszy rosyjsko-niemiecki, drugi rosyjski przy strumyku Rokita
Smolarnia - cmentarz na wzniesieniu, rosyjski

Miedniewice - spoczywają tu rosyjscy żołnierze jak i miejscowa zagazowana ludność

Borzymówka - „na cmentarzu leżało ok. 2000 Rosjan, ale po I wojnie światowej w wyniku likwidacji polowych cmentarzy do zbiorowych mogił przeniesiono jeszcze ekshumowane szczątki rosyjskich żołnierzy z 2 lub 3 cmentarzy”, zarośnięty

Gradówka - na skraju lasu od strony pól mieści się cmentarz niemiecko-rosyjski z 2000 pochowanych, trudny do zlokalizowania

Czerwona Niwa - otoczony wałem rosyjski cmentarz, w okolicach pochówku stacjonował pułk rosyjskiej artylerii

Humin - mauzoleum, w przedniej jej części pochowani są Niemcy natomiast z tyłu Rosjanie

Mogiły - mauzoleum, pierwotnie znajdował się tu wyłącznie cmentarz z I WŚ natomiast w ostatnich latach zostały tu przywiezione szczątki ekshumowanych żołnierzy niemieckich z warszawskich Powązek

Bolimów - ogrodzony Niemiecki cmentarz wraz z kaplicą

Wólka Łasiecka - cmentarz z 381 niemieckimi żołnierzami

Karolew - na cmentarzu ewangelickim znajdują się trzy mogiły oficerów niemieckich


Złota - mauzoleum, niemiecki
Liubiejew - niemiecki cmentarz zarośnięty nie do sforsowania „…jeszcze w latach 80-tych ubiegłego wieku znajdowała się ciekawa neogotycka kapliczka, obecnie zostały po niej resztki fundamentów”

Kozłów Biskupi - na terenie cmentarza parafialnego znajduje się grób składający się z trzech płyt

Marysinek - cmentarz przy drodze, „w centrum cmentarza znajdują się cztery topole włoskie posadzone około 90 lat temu”, obecnie dwie z nich zostały ścięte

Szymanów - mogiła zbiorowa, za cmentarzem parafialnym znajduje się wał częściowo rozkopany pod bazę maszyn po byłym PGRze

Guzów - dwa cmentarze, jeden w polu z dużym krzyżem jest on jednym z pierwszych cmentarzy gdzie chowano poległych w bitwie jak i zmarłych ze szpitala w Guzowie (szpital mieścił się w cukrowni), Drugi zaś znajduje się około 200m od głównej trasy za parkiem pałacowym (jako ciekawostka w pałacu tym Hitler przyjmował kapitulację Warszawy)

Wiskitki - przy ul. Spółdzielczej znajduje się cmentarz rosyjski. „Miejscowa ludność twierdzi, że na cmentarzu leży 6000 Rosjan, 150 Niemców oraz polska siostra Czerwonego Krzyża spalona żywcem przez żoł..."