Wieliczka – kopalnia soli
Kalwaria Z. – klasztor oo. Bernardynów
Na południe od miasta, u szczytu góry Kalwarii położony jest barokowy kościół i klasztor Bernardynów. Kalwaryjski zespół pielgrzymkowy obejmuje także czterdzieści dwie kapliczki i kaplice dróg Męki Pańskiej i Matki Bożej, rozmieszczone na południe i wschód od klasztoru, wśród malowniczych pagórków i dolin.
Kościół i klasztor zostały zbudowane przez włoskiego architekta Jana Marię Bernardoniego oraz architekta i złotnika flamandzkiego Pawła Baudartha. Ten ostatni jest także autorem większości kaplic przy dróżkach, ufundowanych przez Mikołaja Zebrzydowskiego.
Świątynię poprzedza plac nazywany Rajskim. Po obu jego stronach znajdują się XIX-wieczne, filarowe podcienia z dwudziestoma czterema konfesjonałami, a zamyka go żelazna balustrada z kamiennymi słupami i posągami. Do kościoła pw. Matki Boskiej Anielskiej (Portiunculae) wiodą szerokie schody, zbudowane w latach 1927-1932.
Drogi Męki Pańskiej (Pojmania i Krzyżowa) zbudowano na wzór dróg jerozolimskich na początku XVII w. Drogi Matki Bożej (Pogrzebu i Tryumfu) założono w 1632 r. Co roku, przed Wielkanocą, na kalwaryjskich dróżkach odbywa się Misterium Męki Pańskiej.
Tekst: Barbara Sanocka, maj 2008
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Dębno Podhalańskie – kościół pw. św. Michała Archanioła
Lipnica Murowana –kościół pw. św. Leonarda
Kościół pw. św. Leonarda powstał prawdopodobnie pod koniec XV wieku, co potwierdza otaczający go cmentarz pochodzący z XVI wieku. Wzniesiono go z drewna modrzewiowego w konstrukcji zrębowej. Znajdujący się w prezbiterium ołtarz św. Leonarda wspiera od tyłu słup zwany słupem Światowida, z którym łączy się legenda, wedle której drewnianą świątynię zbudowano już w 1141 roku na miejscu wcześniejszej pogańskiej gontyny. Otaczające kościół soboty powstały w XVII wieku. Wnętrze świątyni pokrywają wielobarwne polichromie. Ołtarze tryptykowe są kopiami gotyckich, przechowywanych obecnie w Muzeum Diecezjalnym w Tarnowie. Na cenne wyposażenie składa się również pochodzący z XVII wieku i nadal działający pozytyw szkatulny, czyli przenośne organy. Jedno z dwóch wejść do kościoła zdobi piękny późnogotycki portal z tzw. oślim grzbietem.
W 1997 roku powódź nieomal porwała z sobą sędziwą świątynię. Mieszkańcom udało się ją uratować, przywiązując kościół linami do rosnącego tuż przy nim olbrzymiego dębu. Prace renowacyjne zakończono w 2000 roku; w 2003 roku kościół św. Leonarda wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO.
Tekst: Barbara Sanocka, maj 2008; Joanna Nowostawska-Gyalókay, 2013
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Sękowa – kościół pw. św. św. Filipa i Jakuba Apostołów
Położona w Beskidzie Niskim, u podnóża Magury Małastowskiej wieś Sękowa została lokowana przez króla Kazimierza Wielkiego w 1346 r., który uposażył również tutejszą parafię. Zachowany do dzisiaj, drewniany kościół zbudowano ok. 1520 r., a w XVIII w. wzniesiono niską wieżę i soboty (zrekonstruowane w XX w.).
Późnogotycki kościół pw. świętych Filipa i Jakuba Apostołów został wzniesiony z modrzewiowych bali w konstrukcji zrębowej.
Kościół utracił funkcję świątyni parafialnej w 1885 r. W czasie działań wojennych, na przełomie 1914 i 1915 r. został w dużym stopniu zniszczony: drewniane elementy ścian, wieży, sobót i dachu żołnierze wykorzystali do budowy okopów.
Odbudowę kościoła prowadzono etapami przez cały XX w. Ostatni, kompleksowy remont kościoła rozpoczęty w 1983 r. trwał kilka lat i objął architekturę budowli, jej wyposażenie i otoczenie.
Tekst: Barbara Sanocka, maj 2008
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Binarowa – kościół pw. św. Michała Archanioła
Drewnianą świątynię w Binarowej wzniesiono ok. 1500 roku w konstrukcji zrębowej z drewna jodłowego. W 1596 roku do kościoła dobudowano wieżę, a następnie w latach 1602–1608 na szczycie umieszczono wieżyczkę na sygnaturkę. W latach 1641–1650 powiększono przestrzeń kościoła o kaplicę Aniołów Stróżów od strony północnej oraz kruchtę od południa. W tym czasie dokonano też pierwszej gruntownej modernizacji budowli. W 1908 roku zmieniono gontowe pokrycie dachu na miedzianą blachę, co zniekształciło wygląd zewnętrzny budowli. W latach 90. XX wieku przywrócono pierwotny wygląd świątyni. Obecnie dobiegają końca prace konserwatorskie mające na celu likwidację szkód po powodzi, która dotknęła Binarową w 2010 roku.
Kościół zachwyca wspaniałymi polichromiami, które szczelnie pokrywają strop – tu dekoracja patronowa z XVI wieku – i wszystkie ściany – na nich barokowe cykle przedstawieniowe. Motyw wijących się kwiatów występuje na niemal wszystkich sprzętach znajdujących się w świątyni.
Do cennego wyposażenia świątyni należą też pozostałości XIV-wiecznego ołtarza Czterech Świętych Dziewic.
Tekst: Joanna Nowostawska-Gyalókay, 2013
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Powroźnik – cerkiew pw. św. Jakuba
Najstarsze wzmianki o Powroźniku pochodzą z XIV w. Po 1565 r. kiedy to dokonano ponownej lokacji wsi na prawie wołoskim miejscowość zamieszkiwali osadnicy pochodzenia ruskiego (od XIX w. nazywani Łemkami). Ci ostatni podjęli inicjatywę wzniesienia świątyni, którą konsekrowano 5 października 1600 r.
Najstarszym zachowanym elementem wyposażenia cerkwi jest dzwon z 1615 r.
W latach 1813-1814 miało miejsce decydujące dla dzisiejszego kształtu świątyni wydarzenie. Zbudowano nowe sanktuarium, a stare dostawiono przy jego północnej ścianie, przeznaczając je na zakrystię. W tym czasie ze względu na zagrożenie powodziowe przesunięto cały kościół na teren wyżej położony (o ok. 150 m).
W latach 1945-1947 Łemkowie zamieszkujący Powroźnik zostali wysiedleni, a w 1951 r. przy dawnej cerkwi erygowano parafię rzymskokatolicką.
W latach 90. XX w. przeprowadzono szereg zabiegów konserwatorskich mających na celu przywrócenie pierwotnej formy przemalowanych i zniszczonych ikon i malowideł ściennych.
Cerkiew w Powroźniku jest klasyczną cerkwią łemkowską. Reprezentuje typ północno-zachodni: drewniana, obita i pokryta gontem, o konstrukcji zrębowej z słupowo-ramową wieżą.
Tekst: Karolina Pachla-Wojciechowska, maj 2011
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Brunary Wyżne - cerkiew św. Michała Archanioła
Bochnia - kopalnia soli
Bochnia od początku swego istnienia była związana z solą.
Najstarsze szyby zostały zlokalizowane prawdopodobnie w dolinie potoku Babica, gdzie pokłady soli zalegały płytko. Nie były one jednak zbyt obfite, więc drążono kolejne, głębsze szyby. Tak powstała najstarsza, wschodnia część kopalni z szybami Sutoris (Szewczy) i Gazaris (Wieżny lub Wodny). Część zachodnią nazywano Nowymi Górami, a tworzyły ją trzy szyby: Regis, Bochneris i Campi. W latach 80. XX w. kopalnia osiągnęła maksymalne rozmiary: cztery i pół kilometra długości i 468 metrów głębokości.
W bocheńskiej kopalni znajduje się wiele kaplic. Największą z nich jest powstała po 1747 r. kaplica św. Kingi, gdzie w prezbiterium znajdują się wykute w soli ołtarze św. Kingi i św. Barbary.
Według legendy, król Węgier Bela IV podarował córce Kindze jako wiano kopalnię soli w Siedmiogrodzie. Odbierając ją, zgodnie z ówczesnym zwyczajem, wrzuciła do niej pierścień. Po przybyciu do Polski odwiedziła Bochnię, a tutaj w pierwszej wydobytej bryle soli górnicy znaleźli pierścień Kingi, wrzucony do kopalni w Siedmiogrodzie.
Obecnie część wyrobisk udostępniono do zwiedzania jako trasę turystyczną, a w największej z zachowanych komór urządzono sanatorium.
Tekst: Barbara Sanocka, maj 2008
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Owczary – cerkiew pw. Opieki Bogurodzicy NMP
Owczary to wieś łemkowska położona w dolinie potoku Siary, wśród pagórków Magury Małastowskiej.
Cerkiew znajdowała się we wsi już w 1420 r. Obecną, pod wezwaniem Opieki Bogarodzicy wznieśli w 1653 r. miejscowi grekokatolicy jako świątynię parafialną.
Drewniana, zbudowana w konstrukcji zrębowej, była tradycyjnie podzielona na trzy wyodrębnione części: prezbiterium, nawę i przedsionek (babiniec).
We wnętrzu zachowało się wyposażenie z XVII i XVIII w., którego najcenniejszym elementem jest bogato rzeźbiony i złocony ikonostas. Znajdujące się w nim ikony zostały prawdopodobnie wykonane przez dwóch różnych twórców w 1712 i 1756 r. W cerkwi znajdują się także ołtarze boczne, gdyż korzystają z niej wierni obrządku greckokatolickiego i rzymskiego.
Od 1947 r. cerkiew była użytkowana przez kościół rzymskokatolicki jako filia parafii w Sękowej. W latach 50. zaczęto okazjonalnie odprawiać nabożeństwa greckokatolickie, a od 1988 r. są one sprawowane regularnie.
Tekst: Barbara Sanocka, maj 2008
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Kwiatoń – cerkiew parafialna greckokatolicka św. Paraskiewy
Niewielka wioska Kwiatoń położona jest w dolinie rzeki Zdyni. Należała do rodu Gładyszów z Szymbarku. W XVII w. wzniesiono we wsi cerkiew pw. św. Paraskiewy, a kiedy w 1932 r. większość mieszkańców zmieniła wyznanie na prawosławne, wzniosła dla siebie drugą cerkiew, na granicy z Uściem Gorlickim. Po wojnie, w ramach akcji „Wisła”, Łemków wysiedlono; część z nich powróciła.
Patronką cerkwi w Kwiatoniu jest niezwykle popularna w Kościele wschodnim święta Paraskiewa. Cerkiew otoczona niewysokim, drewnianym ogrodzeniem z bramkami została wzniesiona w 2. poł. XVII w. Wieżę od strony zachodniej dobudowano w 1743 r. W bryle świątyni wyodrębnione są trzy części: najniższe prezbiterium, wyższa nawa oraz smukła wieża. Drewniana świątynia zbudowana w konstrukcji zrębowej, jak również wieża o konstrukcji słupowej, mieszcząca w przyziemiu babiniec, obite są gontem.
Bogate wyposażenie cerkwi pochodzi z XVII-XX w. i jest utrzymane w stylistyce późnego baroku.
Od 1947 r. cerkiew użytkowana była przez kościół rzymskokatolicki, a obecnie jest świątynią ekumeniczną. Służy lokalnej wspólnocie prawosławnej i jest kościołem pomocniczym parafii rzymskokatolickiej w Uściu Gorlickim.
Tekst: Barbara Sanocka, maj 2008
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Szlaki Małopolski to serwis poświęcony turystyce kulturowej, prowadzony przez Małopolski Instytut Kultury. Informacje zamieszczone w serwisie opracowywane są na podstawie materiałów udostępnionych przez operatorów poszczególnych szlaków w Internecie.
(www.szlakimalopolski.pl)
Skomentuj