Chełm - Hańsk - Wola Uhruska

Wycieczka rowerowa z Chełma do Hańska polecana jest dla wytrwałych rowerzystów. Trasa bardzo przyjemna i ciekawa ale wymagająca na niektórych odcinkach, za to bardzo zrużnicowana gdzie możemy obcować z naturą historią i szybkimi zjazdami po gładkim asfalcie jak i piaszczystymi odcinkami w lesie. W miejscowości Hańska znajduje się jeden z 8 murali powstałych z projektu "Poleska Dolina Bugu w muralach zaklęta" LGD Poleska Dolina Bugu. Przed Hańskiem na trasie odwiedziliśmy miejscowość Krychów – więzienna wieś Krychów - miejscowość w gminie Hańsk - powstała tylko dlatego, że centralne przedwojenne władze więzienne zdecydowały o utworzeniu w tym rejonie ośrodka pracy dla skazanych z krótkimi wyrokami lub odbywających końcówki kar. Na Chełmszczyźnie była tylko jedna tego typu placówka. Podlegała Zakładowi Karnemu w Chełmie. Prace budowlano-organizacyjne rozpoczęto najprawdopodobniej w1935 roku, kiedy przybyła tam dwudziestopięcioosobowa grupa więźniów z dwoma strażnikami. Przez dwa - trzy miesiące kwaterowali oni u rolników we wsi Szczęśniki i w tym czasie powstały dwie półziemianki. W jednej zamieszkał więzienny personel, a w drugiej przestępcy. Skąd taka lokalizacja? W latach międzywojennych bagienna część gminy była wojskowym poligonem. Znano więc ten teren również w Warszawie. Ze względu na ciągnące się kilometrami zdradliwe mokradła, w których często topiły się nawet krowy, był on łatwy do ochrony, tym bardziej, że wybrane wzgórze miało tylko jedno bezpieczne połączenie ze światem. Prawdopodobnie były też i inne argumenty przemawiające za taką lokalizacją. To zapewne osuszanie Krowich Bagien, a kolejny - resocjalizacja skazanych poprzez pracę. A nazwa Krychów ma ścisły związek z nazwiskiem jednego z ówczesnych ministrów, który nazywał się Krychowski. Jedynym dokumentem w sprawie tej więziennej placówki, na jaki natrafiłem, była prokuratorska lustracja z lutego 1939 r. W oparciu o relacje kilku żyjących jeszcze osób udało się nam odtworzyć historię tego miejsca. Najprawdopodobniej już w 1935 roku skierowani tam zostali pierwsi więźniowie. Ich zadaniem było przygotowanie pomieszczeń dla innych. W ciągu kilkunastu miesięcy skazani postawili dwa mieszkalne baraki, stodołę, magazyn i częściowo willę dla komendanta. Po tym okresie z Chełma przetransportowano 300 - 400 więźniów. Wykorzystywano ich nawet jako siła pociągowa podczas orki, ponieważ tylko w ten sposób można było Krowie Bagna obrobić. Więźniowie sadzili ziemniaki i buraki. Sieli niektóre zboża. Zajmowali się hodowlą krów rasy holenderskie i królików. Trzymali też konie. Kopali melioracyjne rowy. Robiono wszystko, by Krychów był samowystarczalny. Przykładowo, za drutami była też piekarnia. Ciężką pracę nagradzano dodatkowymi racjami żywnościowymi. W 1937 roku przebywając na odosobnieniu w Krychowie mężczyźni wybudowali utwardzony trakt aż do Hańska. Teren, który zajmowali więźniowie miał około dziesięciu hektarów. Piętnastego września 1939 r. wszystkich więźniów wypuszczono na wolność. Jedna z mieszkanek Hańska pamięta, że: - komendantem ośrodka był Tadeusz Kłosiński. Mieszkał z żoną Marią -operetkową śpiewaczką oraz córką Wiesią i synem Andrzejem. Pamięta, że jako strażnicy pracowali tam: Romaniszyn, Tarasiuk, Kosior, a felczerem był Marzuła (Mażuła?). W 1939 roku przez dzień Krychów był w rękach Rosjan. 20. września pojawiło się wojsko polskie. Później przyszli Niemcy i zorganizowali tam obóz Pierwsi za druty trafili Cyganie. Ci w ciągu prawie roku wykopali kanał zwany do dziś Rowem Cygańskim. Najprawdopodobniej w 1941 roku ich miejsce zajęli Polacy, których w ten sposób karano za nie oddawanie kontyngentów, odmowę podstawienia podwody itp. Siedział tam między innymi: Władysław Zachorski z Hańska, Michał Bednaruk z Żalina (zmarł w 1947 r.), Kulczyński z Krasnegostawu. Były osoby z Rejowca i Chełma. Na szczęście chłopów można było wykupić odstawiając ustanowione przez Niemców obowiązkowe dostawy. Po Polakach do dziś zachowała się drzewiasta, leciwa aleja. Pod koniec 1941 roku do obozu zaczęto przywozić Żydów. Pochodzili oni z Polski, Czechosłowacji a także z Austrii. Przebywali tam wraz z rodzinami. Zatrudniano ich przy pracach melioracyjnych. W tym okresie powstała nowa nazwa rzeki Krzewianki - Więzienny Rów. Znane są przypadki bestialskiego traktowania Żydów Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Lublinie pisała w sprawozdaniu kilka takich przypadków. Komendantami w Krychowie byli: Grimmeisen i Lofler, a jednym z zastępców Rux. Inni Niemcy wymienieni z nazwiska to: Hofman i Hilbert.