Kościoły gotyckie Żuław Gdańskich

Żuławy przemierzaliśmy wielokrotnie, dlatego też znajdujące się tu zabytki architektury od domów podcieniowych, po budowle sakralne nie są nam obce. Tym razem jednak ruszyliśmy tropem „kościołów gotyckich”. Żeby zrealizować jednak ten temat i dogłębnie przyjrzeć się większości, podzieliliśmy nasz projekt na trzy trasy wiodące przez trzy różne części Żuław: Żuławy Gdańskie, Malborskie i Elbląskie. Dziś opowiemy Wam o trasie po tych pierwszych.

Na Żuławach zachowało się do dzisiaj ponad 30 ceglanych kościołów gotyckich, będących prawdziwymi perłami żuławskiego budownictwa sakralnego. Budowle te, wznoszone zwykle na terpach lub naturalnych wzniesieniach mają różnorodne formy. Są wśród nich duże, bogate trójnawowe świątynie, kościoły jednonawowe, a także rzadsze dwunawowe. Wyróżnia je bogactwo form wschodnich szczytów, portale uskokowe oraz charakterystyczne dla tego regionu drewniane górne partie wież.

Drewniane izbice oraz szczyty wież nie były elementem docelowym kościołów gotyckich. Najprawdopodobniejszą przyczyną niedokańczania wież w cegle lub kamieniu był po prostu brak funduszy. Budowa kościoła na średniowiecznych Żuławach była operacją skomplikowaną, czaso- i pracochłonną i przede wszystkim drogą. Większość materiałów budowlanych czyli cegły, wapień oraz drewno, trzeba było sprowadzać spoza delty Wisły. Piasek do zaprawy pozyskiwano z Wisły i Nogatu o czym świadczyć może obecność muszli w spoinach między cegłami. Jedynym materiałem, jakiego było na Żuławach pod dostatkiem, była faszyna, czyli powiązane ze sobą cienkie gałęzie wiklinowe lub innych drzew czy krzewów, którą wykorzystywano do budowania podestów na rusztowaniach. Mimo, że wieże w znanym nam dzisiaj kształcie są po prostu prowizorką, która przetrwała kilka wieków, są one charakterystycznym i niewątpliwie pięknym elementem krajobrazu żuławskiego.

W wyniku katastrofalnych powodzi, wojen, licznych przebudów oraz dewastacji i kradzieży żaden ze średniowiecznych kościołów nie przetrwał do dziś w niezmienionym kształcie. Mimo to w wielu z nich zachowało się dawne gotyckie wyposażenie - kamienne chrzcielnice, kute kraty tabernakuli ściennych, płyty nagrobne, a nawet monstrancje, kielichy oraz drewniane figury świętych i fragmenty fresków ściennych.

Ciekawostką kościołów Żuław Gdańskich jest fakt występowania na kilku z nich np. w Krzywym Kole, Koźlinach, Trutnowach lub Kiezmarku herbu Gdańska. W celu wyjaśnienia tej zagadki należy cofnąć się do drugiej połowy XVII wieku kiedy Gdańsk był administratorem żuławskich parafii, sprawował opiekę nad świątyniami i miał prawo obsadzania proboszczy. Stąd też oznaczenie kościołów jako "podległych" Gdańskowi.

Nasza trasa nie została wyczerpana w 100%, na Żuławach Gdańskich jest jeszcze kilka innych ciekawych kościołów gotyckich, których nie zobaczyliśmy, np. w takich miejscowościach jak.: Kiezmark, Leszkowy, czy Wróblewo.