Turystyka pielgrzymkowa – fenomen Jasnej Góry

Turystyka religijna to sektor turystyki, w którym podróże są związane z przeżyciami religijnymi. Celem odwiedzenia nowych miejsc jest modlitwa, kontemplacja i uczestnictwo w uroczystościach religijnych. Czym jest zatem pielgrzymka? Podróżą do miejsc świętych. W Polsce, Europie i na świecie jest wiele osób, które swój czas wolny pragną spędzić w świątyni, sanktuarium, czy w domu rekolekcyjnym, aby pogłębić swoją więź z Bogiem.

Najczęściej wybierane miejsce kultu religijnego w Polsce - Jasna Góra

Kustosz Sanktuarium o. Waldemar Pastusiak poinformował, że w 2021 r. Jasną Górę nawiedziło 1,6 mln pielgrzymów. To prawie dwukrotnie więcej niż w roku poprzednim, zauważył i dodał, że „rok 2021 stał się rokiem odwilży trwającej wciąż pandemii”. Różnymi środkami transportu: autokarami, samochodami, pociągiem, pieszo, rowerem, na rolkach, biegiem, a nawet konno rokrocznie udają się pielgrzymi do Maryi Jasnogórskiej. To właśnie za sprawą obrazu Matki Bożej Częstochowskiej, pod którym zachodzą cuda, spisywane w wielkich jasnogórskich archiwach. Najbardziej spektakularny jest zapis z początku XVI wieku, kiedy to pod wizerunkiem Maryi została wskrzeszona matka z dwójką dzieci. Kto namalował cudowny obraz? Do dziś nie wiadomo. Wzgórze skrywa bowiem wiele ciekawych tajemnic.

Obraz Czarnej Madonny

Ten najsłynniejszy - obok „Damy z łasiczką” Leonarda da Vinci (Muzeum Czartoryskich w Krakowie) - obraz w Polsce, jest ikoną bizantyjską namalowaną temperą na desce lipowej o wymiarach ok. 122cm i 82cm. Matka Boska ubrana jest w ciemnogranatową suknię i płaszcz z czerwoną podszewką. Lewą ręką podtrzymuje zwrócone w jej kierunku Dzieciątko, ubrane w karminową sukienkę. Dzieciątko ma prawą rękę podniesioną w górę w geście błogosławieństwa, a w lewej trzyma ewangeliarz. Płaszcz Marii zdobią lilie, a sukienkę dzieciątka złociste rozety. Cechą charakterystyczną obrazu są 2 większe cięcia na prawym policzku Marii i parę innych, mniej widocznych. Uderza też pewna dysproporcja pomiędzy głową Marii i malutką główką Dzieciątka. Z twarzy Marii bije miłosierdzie, łagodny smutek, a fascynują (nie tylko wiernych) jej przenikające oczy z błyskami świateł.

Pochodzenie ikony jest też owiane tajemnicą. Najstarszym pisemnym źródłem jest „Translacio tabule” pochodzące z 1. połowy XV wieku z legendarnym opisem powstania obrazu – namalowanym podobno przez Łukasza Ewangelistę. Cesarz Konstantyn Wielki miał sprowadzić ten obraz z Jerozolimy do Konstantynopola, a później podarować go księciu ruskiemu Lwu. Następnie w trakcie działań wojennych prowadzonych przez króla Ludwika Wielkiego na Rusi obraz miał dostać się do Bełzu (okolice Lwowa) w ręce księcia opolskiego Władysława, który przywiózł go do Polski i ofiarował Paulinom na Jasnej Górze. Początki tej historii są z pewnością fantazją, ale zakończenie bardziej prawdopodobne. W dokumentach rejestrujemy bowiem przekazanie obrazu w roku 1382 Paulinom w Częstochowie. U kronikarza Jana Długosza, którego relacje były przeważnie bliskie prawdy, znajdujemy podobne wzmianki. Kroniki ruskie podają, że obraz Matki Boskiej Częstochowskiej dotarł w 1270 roku z Konstantynopola przez Kijów do Lwowa, a następnie książę opolski Władysław zabrał go do Polski i przekazał mnichom na Jasnej Górze.

Całkowicie niejasne (i prawdopodobnie pozostające na zawsze tajemnicą) jest natomiast autorstwo obrazu, kto go namalował i gdzie?

Za datę podarowania obrazu Paulinom przyjmuje się 31.VIII.1384 roku, a za inicjatora uważa się księcia opolskiego Władysława. Za udowodnioną uznaje się także datę uszkodzenia obrazu 16.IV.1430 roku. Motyw tego napadu (rabunkowy czy polityczny) jest mniej znany, także sprawcy nie zostali całkiem zidentyfikowani. W każdym razie w trakcie napadu obraz bardzo poważnie uszkodzono, deska na której spoczywał pękła na trzy części, a obraz pocięto podobno cięciami miecza (a może noża czy sztyletu – dokładnie nie wiemy).

W latach 1925-26 dokonano pierwszej fachowej (naukowej) konserwacji obrazu.

Podczas II wojny światowej obraz uległ następnym zniszczeniom (złuszczenie farby przez wilgotność, a później wyschnięcie), ale ocalał w ukryciu. W 1948 roku przeprowadzono następne prace konserwatorskie (przy użyciu zdjęć rentgenowskich i badań mikroskopowych). Stwierdzono wówczas, że zniszczenia z roku 1430 były bardzo poważne i w zasadzie z pierwotnego obrazu pozostała tylko poklejona i połatana deska, z pociętym obliczem Marii. Zdjęcia rentgenowskie ustaliły też datę pochodzenia gwoździ znajdujących się z tyłu obrazu na 1431 rok, czyli zostały wbite dopiero w trakcie konserwacji w 1431 roku, po napadzie i zniszczeniu. Ustalono też konsystencję zaprawy jako kredową (a nie gipsową, jaką używano we Włoszech), co potwierdza pochodzenie obrazu z Bizancjum. Stwierdzono też, że pierwotny kolor twarzy maryjnej był jasny, a nie czarny. Przyjmuje się więc, że dzisiejszy obraz został w zasadzie nowo namalowany na pozostałych resztkach wizerunku (wraz z wymodelowanymi cięciami na twarzy) - po zniszczeniach w roku 1430 - jako replika tego pierwotnego, który powstał być może w XII-XIII wieku na terenach Bizancjum.

Pierwowzór stylowy sięga mniej więcej IV wieku (czyli czasy Konstantyna Wielkiego), na co wskazują błyski świateł w oczach Marii spotykane tylko w ówczesnych portretach – pierwszych ikonach wczesnobizantyjskich.

Nie mniej ciekawa - oprócz historii powstania i pochodzenia obrazu - jest historia rozwoju kultu obrazu Czarnej Madonny. Chociaż Paulini w Częstochowie już od pierwszych dni posiadania ikony, czyli od sierpnia 1384 roku, tworzyli mit wokół tego obrazu, jednak na skalę ogólnokrajową Matka Boska Częstochowska stała się słynna dopiero po jej uszkodzeniu, a następnie renowacji w 1431 roku. Wówczas to na polecenie króla Jagiełły obraz ozdobiono srebrnymi blachami i koronami, a potem w uroczystej procesji przeniesiono z Krakowa do Częstochowy. Wkrótce obrazowi przypisano moc czynienia cudów (pierwszy odnotowany cud już z 1402 roku), które spisywano w „Księdze cudów”. Matkę Boską Częstochowską zaczęto też tytułować „królową Polski”. Długosz nazywa ją „najdostojniejszą Królową świata i naszą”, a Grzegorz z Sambora „Królową Polski i Polaków”. Najczęściej nazywano ją jednak Bogarodzicą czy Bogarodzicielką. Po 1431 roku do klasztoru pielgrzymowali też Węgrzy, Czesi, Ślązacy i Litwini.

Kiedy do Częstochowy? Idea pielgrzymki

Najwięcej pieszych pielgrzymek na Jasną Górę odbywa się w sierpniu. Tylko w tym miesiącu co roku zmierza tam ponad 40 pielgrzymek pieszych. Wędruje w nich ponad 250 tys. osób.

Pielgrzymka to czas rekolekcji w drodze, czas łaski i działania Pana Boga. Fenomenem pielgrzymki jest możliwość wyciszenia, dostrzeżenia w sobie i w innych prawdziwego potencjału dobra. Pielgrzymka to doświadczenie pięknych relacji, prostych gestów dobroci, pozytywnych emocji i wspomnień. Pielgrzymka to też czas rozmów z kapłanami, siostrami, czas świadectwa i przemiany duchowej. W trakcie pielgrzymki jest też czas na rozrywkę przy udziale wielu ciekawych ludzi, którzy dzielą się swoimi zdolnościami i umiejętnościami. Są też zapraszani soliści i całe zespoły. Zwłaszcza młodzi pielgrzymi na postojach wykorzystują możliwość, by np. zagrać w piłkę z księżmi i siostrami zakonnymi czy wspólnie pośpiewać.

A może i Ty wybierzesz się do Częstochowy ?

Autor: Grzegorz Szerszeń