Wieliczka – Pałac Konopków
Pałac Konopków znajduje się w północno-wschodniej części miasta, w niewielkiej odległości od Zamku Żupnego i Kopalni Soli. Podobnie jak to jest w wypadku większości budynków znajdujących się w Wieliczce, jego historia wiąże się z największym skarbem miasta – solą. Pałac wznieśli w latach 80. XVIII w. dwaj bracia, Jan i Piotr Konopka, którzy byli udziałowcami Kompanii Solnej Komercjonalnej. Po śmierci Jana Konopki w 1804 r. budynek sprzedano Wyższemu Urzędowi Salinarnemu, który urządził w nim mieszkania wyższych urzędników salinarnych (stąd pałac nazywany jest często pałacem Salinarnym). W trakcie jednego z remontów, być może w latach 30. XIX w., nadano elewacjom pałacu wygląd klasycystyczny.
W latach powojennych pałac znalazł się w tak złym stanie, że rozważano nawet możliwość jego rozbiórki. Jednak w 1985 r. władze Wieliczki zakupiły pałac i podjęły decyzję o przeprowadzeniu generalnego remontu. W 2001 r. obiekt przekazano Skarbowi Państwa, z przeznaczeniem na siedzibę Krakowskiego Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej.
Tekst: Barbara Sanocka, maj 2008
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Nawojowa– pałac Stadnickich
Pałac składa się z dwóch prostopadłych względem siebie skrzydeł. Starsza część, zawierająca w sobie renesansowy dwór Piotra Nawojowskiego, jest dwupiętrowa, z przyporami i wieżyczkami na narożach. Plan budynku ma symetryczny układ z sienią na osi. W piwnicach zachowały się kamienne sklepienia, na wyższych piętrach portale, piece i posadzki, a w niektórych pomieszczeniach malowane plafony. W okresie międzywojennym w tej części znajdowała się kuchnia, kredens i spiżarnia, a w piwnicach przechowywano zapasy miodów krasiczyńskich oraz win francuskich i węgierskich.
Tekst: Barbara Sanocka, maj 2008
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Nowy Sącz – skansen
Ozdobą sądeckiej ekspozycji jest stojący w jej centralnym punkcie, drewniany dwór z Rdzawy. Ten XVII-wieczny budynek zawiera w swoich wnętrzach polichromie o tematyce sakralnej. Dwór należał do Stanisława Baranowskiego, który udostępnił go kanonikom regularnym z Trzciany. Zakonnicy przebudowali go według własnych potrzeb i pozostawili po sobie wspomniane malowidła. Zatynkowane w późniejszym czasie, zostały odkryte w 1969 r., kiedy dwór rozbierano, by przetransportować go do skansenu. Jest on jednym z nielicznych drewnianych dworów, w których zachowały się polichromie z 2. poł. XVII w.
Tekst: Barbara Sanocka, maj 2008
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Kraków – Muzeum „Rydlówka”
Stojący na stoku wzniesienia, parterowy dworek o bielonych ścianach, nakrywa gontowy dach łamany. Od wschodu, na osi, znajduje się ganek, a od strony północnej przybudówka mieszcząca kuchnię i sień gospodarczą. Dwór zbudowano z drewna w konstrukcji zrębowej, a jego ściany uszczelniono zaprawą z gliny mieszanej ze słomą. Wnętrze dworku jest dwutraktowe, rozplanowane symetrycznie i tradycyjnie. Na osi budynku mieści się sień wejściowa, za nią niewielkie pomieszczenie, a po obu jej stronach po dwie pary pokoi. Głównym pomieszczeniem dworu był znajdujący się w trakcie frontowym salonik z zachowanym do dzisiaj kominkiem.
We wnętrzach dworku można podziwiać wiele prac Włodzimierza Tetmajera. Umieszczono tu obrazy olejne (m.in. Portret żony z dziećmi) i akwarele oraz szereg szkiców wykonanych olejami, akwarelami, ołówkiem, piórkiem i tuszem. Na ścianach powieszono również prace córki Włodzimierza Tetmajera, Jadwigi Naimskiej.
Tekst: Barbara Sanocka, maj 2008
Jakubowice - dwór
Jakubowice znajdują się w powiecie proszowickim, na północny-wschód od Krakowa.
Od połowy XV w. miejscowość należała do rodu Jakubowskich herbu Topór. W XVI w. powiększyli oni swoje dobra o sąsiednie Stogniowice i około połowy stulecia wznieśli istniejący do dzisiaj dwór.
Po II wojnie światowej w Jakubowicach ulokowano PGR, co doprowadziło do zaniedbania dworu i parku. W 1998 r. Kleszczyńscy odkupili dwór z parkiem, a następnie sprzedali go zaprzyjaźnionej rodzinie Rościszewskich, którzy obecnie gospodarzą w Jakubowicach.
Tekst: Barbara Sanocka, maj 2010
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Łopuszna - dwór
Właścicielem dworu i wsi od 1824 r. był Leon Tetmajer, który ożenił się z Ludwiką, córką Romualda Lisickiego. W czasach Tetmajerów do dworu przyjeżdżało wielu znamienitych gości – pisarzy i działaczy politycznych. Później Łopuszna przeszła w ręce córki Tetmajerów, Kamili, która poślubiła Kazimierza Lgockiego. W 1892 r. Lgoccy przeprowadzili remont swojej siedziby, zmieniając jej wygląd: ściany otynkowano i pobielono, a szczyt facjatki nad wejściem ozdobiono modnymi wówczas motywami stylu szwajcarskiego. Majątek był ich własnością do 1949 r., kiedy został upaństwowiony. W 1959 r. zespół dworski poddano remontowi konserwatorskiemu, w czasie którego usunięto m.in. elementy przebudowy z 1892 r.
Obecnie w odnowionym dworze działa Muzeum Kultury Szlacheckiej. Jest ono filią zakopiańskiego Muzeum Tatrzańskiego, do którego założenie w Łopusznej należy od 1978 r.
Tekst: Barbara Sanocka, maj 2008
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Laskowa - dwór
Dwór wzniesiono pomiędzy 2. poł. XVI a 1. poł. XVII w. Zbudowano go na kamiennych fundamentach, z modrzewiowych bali w konstrukcji zrębowej i otynkowano. Parterowy budynek nakrywa wysoki, gontowy dach łamany, nazywany dachem polskim, w typie zwanym krakowskim. Wejście do dworu znajduje się na krótszej ścianie budynku. Wewnątrz dwór podzielony został na trzy podłużne trakty, z których środkowy mieści sień. Z sieni wiodą wejścia: na prawo – do pokoi mieszkalnych, na lewo – do dawnej kaplicy.
Dwór otaczają pozostałości dawnego parku krajobrazowego, którego najwspanialszym okazem jest stojąca przed wejściem lipa.
Tekst: Barbara Sanocka, maj 2008
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Nawojowa Góra - dwór
Jednym z przysiółków Nawojowej Góry, wsi położonej nieopodal Krzeszowic, jest teren zwany Gwoźdźcem. Na Gwoźdźcu mieściła się niegdyś prochownia, która najprawdopodobniej na przełomie XVIII i XIX wieku uległa poważnemu zniszczeniu na skutek wybuchu. Dwór odbudowano i jeszcze przez jakiś czas pełnił tę samą funkcję. Na początku lat 20. XX wieku dwór zakupił Karol Gustaw Domański, młody inżynier, udziałowiec i dyrektor generalny w Polsce francuskiej spółki Perun produkującej gazy przemysłowe. Na jego zlecenie architekt Leon Wilmann (późniejszy burmistrz Trzebini) zaprojektował gruntowną przebudowę dworu. Zainspirowany przez zafascynowanych włoskim renesansem Domańskich przeobraził dom w romantyczną willę ze wspaniałymi dwubiegowymi schodami prowadzącymi na taras, wykuszami na obu narożach w postaci wieżyczek oraz wieżą usytuowaną na krańcu zachodnim budowli. Na szczęście ani lata okupacji, ani powojenne czasy nacjonalizacji majątków nie zmieniły w sposób definitywny wyglądu willi, pozostała bowiem własnością Domańskich. W 2003 roku Danuta z Domańskich Lubelska postanowiła przekazać należącą do niej część domu Stowarzyszeniu Miłośników Ziemi Krzeszowickiej.
Tekst: Joanna Nowostawska-Gyalókay, 2013
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Płaza - pałac
Na zespół pałacowo-parkowy w Płazie składa się kilka elementów zabudowy: zlokalizowany w północnej części założenia wielokrotnie przekształcany pałac, budynki gospodarcze (najstarsze powstały w poł. XIX w.), ogrodzenie z bramami i oczywiście malowniczy park. W 1898 roku pałac zakupił hrabia Adam Starzeński i aż do 1945 roku stanowił on siedzibę rodową Starzeńskich. W latach 1900–1901 pałac przebudowano według projektu architekta, Zygmunta Hendla. Budowla nabrała cech neobarokowych, z parterowej zmieniła się w dwukondygnacyjną z mansardowym dachem, facjatami, kaskadowymi schodami w częściach bocznych, pośrodku zaś znajduje się czterokondygnacyjny ryzalit zwieńczony belwederem. W elewacji północnej znajdują się dwie wieżyczki. Park został założony najprawdopodobniej w XVIII wieku jako kompozycja barokowa, jego pozostałością jest widoczny wciąż podjazd oraz aleje dojazdowe: jesionowa i klonowa. W XIX wieku zmieniono kompozycję ogrodu, zasadzono nowe gatunki roślin, jak tulipanowiec amerykański, cis czy modrzew japoński. Warto przyjrzeć się zabytkowym bramom i murowi, który malowniczo okala ogród. W 1954 roku pałac został przystosowany do pełnienia funkcji Domu Pomocy Społecznej, którą pełni do dziś.
Tekst: Joanna Nowostawska-Gyalókay, 2013
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Gorzeń Górny - dwór
Dwór w Gorzeniu zauważalną do dziś klasycystyczną sylwetkę przyjął w XIX wieku. W tym też czasie majątek zakupił Tytus Zegadłowicz, ojciec znanego w okresie międzywojennym poety i pisarza, Emila Zegadłowicza. Mimo przeprowadzonego po zakupie znacznego remontu, Tytus nie zmienił wyglądu zewnętrznego domu. W okresie międzywojennym, kiedy majątkiem dysponował już Emil Zegadłowicz, dwór stanowił ważny ośrodek życia kulturalnego. W 1946 roku żona poety wraz z córką stworzyły muzeum biograficzne Emila Zegadłowicza. W jedenastu obszernych pomieszczeniach, w których zachowano elementy oryginalnego wystroju wnętrz, można oglądać rękopisy utworów poety, kolekcje prac artystów okresu dwudziestolecia międzywojennego, a wśród nich wiele obrazów przyjaciół domu. Obejrzymy tu prace ekspresjonisty Jerzego Hulewicza, Leona Wyczółkowskiego, grafiki Józefa Mehoffera czy dekoracje sieni wykonane przez ucznia Xawerego Dunikowskiego, Wincentego Bałysa, kolejnego przyjaciela domu, a także unikalne malarstwo chińskie. W tak zwanej kaplicy, w najstarszej, dolnej części dworu prezentowana jest zgromadzona przez Zegadłowicza kolekcja prac wybitnego artysty ludowego, Jędrzeja Wowry.
Tekst: Joanna Nowostawska-Gyalókay, 2013
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Goszyce – dwór
Miejscowość Goszyce położona jest około 20 km na północny-wschód od Krakowa.
Murowany, parterowy dwór położony jest w parku, na wzniesieniu. Zbudowany z cegły, tynkowany, posadowiony został na wysokich piwnicach. Składa się z wydłużonego, prostokątnego korpusu i szerszego, przylegającego doń od wschodu skrzydła z narożnym, ukośnym ryzalitem. Skrzydło to było pierwotnie piętrowe, z wysokim, ozdobnym szczytem oraz balkonem; uległo zniszczeniu w czasie pierwszej wojny światowej. W elewacji północnej, tuż przy wschodnim skrzydle znajdują się schody i taras wejściowy z ażurową balustradą o wzorze czteroliścia. Od strony ogrodu umieszczony jest taras ze schodami, zadaszony wysuniętą połacią dachu, a także wspomniany ryzalit skrzydła wschodniego oraz balkon pokoju na poddaszu. Prostokątne dwu- i trójdzielne okna ujęte są ozdobnymi obramieniami z parapetem i bocznymi listwami, zamkniętymi profilowanym gzymsem kostkowym na konsolkach.
Tekst: Barbara Sanocka, maj 2010
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Pławowice – zespół parkowo-pałacowy
Murowany, klasycystyczny pałac został wzniesiony w latach 1804-1805 z inicjatywy Ignacego Morstina, według projektu warszawskiego architekta Jakuba Kubickiego. Jest to budowla piętrowa, założona na rzucie prostokąta, nakryta czterospadowym dachem z wysokimi kominami. Przy obu dłuższych elewacjach znajdują się czterokolumnowe portyki zwieńczone trójkątnymi tympanonami. Naroża pałacu zostały zaakcentowane boniowaniem, a okna ujęte profilowanymi obramieniami. Okna parteru są niewielkie, kwadratowe, a oświetlające piętro prostokątne i wysokie. Ta dyspozycja miała swoje uzasadnienie, gdyż piętro miało charakter reprezentacyjny, na parterze zaś pomieszczono służbę i część gospodarczą. Pod koniec XIX w. dokonano rozbudowy od strony południowej, stąd obecne niesymetryczne usytuowanie portyków względem osi pałacu.
W latach międzywojennych dzięki ówczesnemu właścicielowi Pławowic, Ludwikowi Hieronimowi Morstinowi, zorganizowano tu dwukrotnie zjazd poetów.
Po 1945 r. pałac został zdewastowany, a doraźne remonty prowadzone przez służby konserwatorskie zapobiegły jedynie całkowitej ruinie budynku. Obecnie właścicielami pałacu i parku są państwo Tomaszewscy.
Tekst: Barbara Sanocka, maj 2008
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Balice - pałac Radziwiłłów
Pałac w Balicach, jednej z najstarszych podkrakowskich wsi, znajduje się w otoczeniu kilkuhektarowego, pięknego parku, w którym rośnie wiele gatunków rzadko występujących krzewów i drzew.
Pod koniec XVII w. właścicielami Balic zostali Szembekowie. Jan, kanclerz wielki koronny, odbudował pałac, który jednak już po połowie XVIII w. popadł w ruinę. Odnowiony na początku kolejnego stulecia przez Urszulę Darowską, wielokrotnie zmieniał właścicieli. Pod koniec XIX w. trafił w ręce księcia Dominika Radziwiłła. Na jego zlecenie w latach 1887-1894 krakowski architekt Tadeusz Stryjeński przeprowadził gruntowną przebudowę pałacu. Po II wojnie pałac przekazano Uniwersytetowi Jagiellońskiemu, a od początku lat 50. służy on Instytutowi Zootechniki jako centrum konferencyjne oraz hotel.
Tekst: Barbara Sanocka, maj 2008
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Dołęga - dwór
W płaskim krajobrazie, w widłach Wisły i Dunajca, otoczony drzewami stoi skromny dwór o charakterystycznej, tradycyjnej formie siedziby szlacheckiej. Ma drewniane, bielone ściany i wysoki dach kryty gontem. Od frontu znajduje się ganek oparty na dwóch filarach i obrośnięty dzikim winem, a przed nim – kolisty gazon.
Obecny dwór został wybudowany w połowie XIX w. przez Mariannę Pikuzińską Güntherową. Córka Marianny i Aleksandra Günthera, Maria Güntherówna, wyszła za mąż za pisarza Ignacego Maciejowskiego („Sewera”). Na przełomie XIX i XX w. w dworze bywali Adam Asnyk, Włodzimierz Tetmajer, Lucjan Rydel, Stanisław Przybyszewski, a także młody Stanisław Wyspiański.
Majątek nie został rozparcelowany po II wojnie światowej i aż do lat 70. XX w. był własnością Jadwigi z Wolskich Tumidajskiej, która odziedziczyła go po przodkach. W 1975 r. przekazała ona dwór państwu z przeznaczeniem na muzeum. Po remoncie, w 1981 r. dwór został uroczyście otwarty jako oddział Muzeum Okręgowego w Tarnowie.
Tekst: Barbara Sanocka, maj 2008; aktualizacja: MIK, kwiecień 2012
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Grodkowice - pałac Żeleńskich
Najstarszy dwór w Grodkowicach został zbudowany przez Lanckorońskich zapewne w wieku XV i przetrwał do 1666 r., kiedy to syn Stanisława Żeleńskiego, Marcjan, odziedziczył wieś i nakazał tu wznieść dom będący kopią dworu z Lucjanowic. Na początku XX w. Grodkowice przeszły w ręce Władysława Żeleńskiego, bratanka kompozytora. Stary, XVII-wieczny dwór nie nadawał się do mieszkania, wobec czego Żeleński postanowił zbudować nową siedzibę. Jej zaprojektowanie zlecił Teodorowi Talowskiemu, słynnemu architektowi krakowskiemu, znanemu z realizacji kamienic „Pod Śpiewającą Żabą”, „Pod Pająkiem” i wielu innych.
Pałac zbudowano w 1902 r. na planie zbliżonym do kwadratu, z cegły i jasnego kamienia. Zwartą bryłę piętrowego budynku architekt wzbogacił narożną, ukośnie usytuowaną wieżą, loggiami i werandą od strony ogrodu; zaznaczył również obniżeniem wysokości narożną, parterową część kuchenną. Z zewnątrz ściany zdobi skromny fryz ceglany oraz gładko opracowana kamieniarka obramień okien, drzwi i loggii. Na wieży umieszczono datę budowy, a nad głównym wejściem do pałacu tablicę z sentencją: „Sibi amico et posteritati” („Sobie, przyjacielowi i potomności”).
Tekst: Barbara Sanocka, maj 2008
Igołomia - dwór
Klasycystyczny pałac, otoczony parkiem w stylu angielskim, został wzniesiony na przełomie XVIII i XIX w. z inicjatywy Franciszka Wodzickiego lub jego córki, z Wodzickich Przerębskiej. Murowany budynek jest od strony zajazdu piętrowy, a od ogrodu, na skutek znacznego spadku terenu, posadowiony na wysokich suterenach. Założony na planie prostokąta, ma czterokolumnowy portyk od frontu i ryzalit od strony ogrodu. Ryzalit ten, mieszczący salon, na zewnątrz u dołu półkolisty, a powyżej trójboczny, zwieńczony jest attyką z wazonami. Nad wejściem głównym i sąsiednimi oknami znajduje się fryz z motywem fali. Wysokie okna parteru ozdabiają pod parapetami płyciny z meandrem oraz gzymsy nadokienne wsparte na konsolkach.
Mieszcząca się w pałacu Pracownia Archeologiczna Instytutu Archeologii i Etnologii PAN zgromadziła tutaj interesujące zabytki archeologiczne, m.in. naczynia ceramiczne, narzędzia pracy i ozdoby wykonane kilka tysięcy lat temu.
Tekst: Barbara Sanocka, maj 2008
Kąśna Dolna - dwór
Kąśna Dolna leży kilka kilometrów na zachód od Ciężkowic, pośród pagórków Pogórza Ciężkowickiego.
Budowę istniejącego w Kąśnej dworku (1833) można powiązać z Pawłem Gostkowskim, ówczesnym właścicielem majątku.
Przebudowa dworku i zmiana otoczenia była zasługą kolejnego właściciela. Ignacy Jan Paderewski nabył tę posiadłość w 1897 r. i spędzał tutaj letnie miesiące przez kolejnych sześć lat. Pomimo poczynionych przez kompozytora ogromnych inwestycji, majątek nie przynosił zysków, więc w styczniu 1903 r. sprzedano go. Nowi właściciele Kąśnej, Kodrębscy, mieszkali tutaj do 1912 r. Później sprzedali majątek Stanisławowi Nowakowi, który gospodarzył w nim do 1945 r. Wówczas nowe władze przejęły dwór; budynki i park zdewastowano, w pobliżu dworku wybudowano domki kempingowe. Wieloletnie działania Tarnowskiego Towarzystwa Muzycznego i wsparcie służb konserwatorskich doprowadziły do objęcia ochroną dworu i parku w 1980 r., w efekcie zaś do ich przejęcia. Od 1998 r. posiadłością zarządza Centrum Paderewskiego Tarnów – Kąśna Dolna.
Spośród wielu muzycznych wydarzeń odbywających się Kąśnej, warto wspomnieć o letnich Muzycznych Spotkaniach u Paderewskiego oraz o organizowanym co dwa lata Festiwalu Muzyki Kameralnej „Bravo Maestro”.
Tekst: Barbara Sanocka, maj 2008
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Jeżów - dwór
Zbudowany został najpewniej pod koniec XV w., a w 1529 r. trafił w ręce Adama Strasza herbu Ogończyk. Przebudował on dwór, obniżając go o jedną kondygnację, a do południowej części z owalną wieżą dobudował tej samej szerokości część północną. Prace ukończono w 1544 r., o czym informuje tablica nad wejściem do dworu, z herbem Ogończyk i napisem: „Gdi Pan Bóg Snami Wsytko Miecz Będziemy”.
W XVII i XVIII w. Jeżów wielokrotnie zmieniał właścicieli, a na przełomie XVIII i XIX w. znajdował się w tak złym stanie, że na piętrze urządzono spichlerz. Około 1900 r. znalazł się w posiadaniu Kazimierza Ramułta, który podjął się jego odnowy. Po II wojnie światowej budynek znów stał opuszczony. Dopiero w latach 60. XX w. dwór odrestaurowano, przywracając mu wygląd z czasów renesansu. Obecnie pełni on rolę Domu Pracy Twórczej Liceum Sztuk Plastycznych w Tarnowie.
Tekst: Barbara Sanocka, maj 2008
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Kościelniki - pałac
Dzielnica Nowa Huta, kojarząca się przede wszystkim z socjalistycznym miastem i ogromnym kombinatem, powstała na terenach, gdzie przez wieki istniały wioski, kościoły, pałace i dwory. Jedną z takich wsi są Kościelniki, przyłączone do miasta w 1973 r. jako osiedle Nowej Huty. Znajduje się tutaj XVIII-wieczny pałac otoczony rozległym parkiem oraz budynki (obecnie zrujnowane), które były pierwotnie częściami obronnego założenia o średniowiecznym rodowodzie: zameczek – później zaadaptowany na oficynę zachodnią, oficyna wschodnia oraz budynek bramny i kaplica.
Tekst: Barbara Sanocka, maj 2008
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Krzeszowice- pałac Vauxhall
Lecznicze właściwości tutejszych wód były znane już na początku XVII w. Pierwszy zdrój ocembrowano w latach 70. XVIII w., kiedy to przystąpiono do organizacji krzeszowickiego uzdrowiska. Książę August Czartoryski wybudował wówczas pierwsze urządzenia kąpielowe. Kolejne obiekty realizowała po jego śmierci córka księżna Izabella Lubomirska.
Uzdrowisko przyciągało wielu gości, dla których w latach 1783-1789 wzniesiono pałac Vauxhall. Piętrowy pałacyk, zbudowany na planie prostokąta mieścił sale i pokoje przeznaczone do różnych zabaw. Dekoracja architektoniczna klasycystycznego budynku jest dość oszczędna, skupiona głównie na ozdobnych obramieniach prostokątnych i półkolistych okien. Pomimo zmiany przeznaczenia pałacyku, do dziś jest czytelny pierwotny układ z dużą salą przeznaczoną na zabawy i koncerty oraz z kilkoma mniejszymi pokojami. Szerokie, drewniane schody prowadzą na piętro, gdzie znajduje się również duża sala zabaw. Wnętrza zdobiły bogate sztukaterie oraz galeria portretów rodziny Lubomirskich i Tęczyńskich. Działalność rozrywkową dla kuracjuszy prowadzono tutaj do końca XIX w. Później budynek pełnił rolę administracyjną, a obecnie mieści się tutaj ośrodek kultury i galeria wystawiennicza.
Tekst: Barbara Sanocka, maj 2009
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Młoszowa - pałac
Pałac jest budowlą niesymetryczną i niejednorodną. W elewacji frontowej dominuje piętrowy ryzalit z ostrołukowymi arkadami zwieńczony schodkowym szczytem z herbem Ozdoba oraz – po lewej stronie – wieże kaplicy. Od neogotyckiej całości wyraźnie odróżnia się hendlowska dobudowa prawej części pałacu, zdobiona herbem Potockich – Pilawą.
Tekst: Barbara Sanocka, maj 2008
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Modlnica - dwór
Wieś Modlnica położona jest w niewielkiej odległości od Krakowa, przy trasie wiodącej do Olkusza. Wzmianki z XIII w. podają, iż była ona własnością prywatną. W kolejnych wiekach należała do Czaderów i Prusów, a w XVI w. przeszła we władanie rodziny Salomonów. Później jej właścicielem był ks. Stanisław Fogelweder, w połowie XVIII w. kupił ją zaś Michał Łętowski. Od końca XVIII w. aż do 1945 r. Modlnica znajdowała się w posiadaniu rodziny Konopków. Zdewastowany dwór przejął w 1959 r. Uniwersytet Jagielloński z przeznaczeniem na dom pracy twórczej i przeprowadził gruntowną renowację.
Wygląd zewnętrzny dworu zachowano z czasów XIX-wiecznej przebudowy w duchu klasycyzmu. Mimo że z dawnego wyposażenia zachowały się tylko trzy kominki, to jednak w dworze odtworzono atmosferę dawnej siedziby szlacheckiej z czasów XVIII-XIX w. Wnętrza zaaranżowano w sposób typowy dla szlacheckiego domu, urządzając je stylowymi meblami i obrazami z epoki.
Wokół dworu rozciąga się duży, zabytkowy park, w którym znajduje się kilka starych dębów liczących około 400-500 lat.
Tekst: Barbara Sanocka, maj 2008
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Olkusz - dworek Machnickich
Na południe od Rynku, przy ulicy Szpitalnej znajduje się parterowy dworek Machnickich. W dworku oraz sąsiadujących z nim budynkach ochronki św. Marcina, szpitala oraz dawnego klasztoru znalazło swoje miejsce olkuskie Centrum Kultury. Działa w nim Muzeum Wikliny Władysława Wołkowskiego, Muzeum Afrykanistyczne im. Dr. Bogdana Szczygła, Miejska Galeria Sztuki OK.NO oraz Galeria Małopolskiego Biura Wystaw Artystycznych.
Na początku lat 70. XX w. szpital przeniesiono do nowego budynku, a w XIX-wiecznym obiekcie umieszczono zbiory obecnego Muzeum Afrykanistycznego. Podstawą tychże zbiorów jest podarowana w 1971 r. Towarzystwu Przyjaciół Ziemi Olkuskiej kolekcja zebrana przez dr. Bogdana Szczygła w czasie jego wieloletnich pobytów w Afryce. Wzbogaciły ją darowizny pracujących w Afryce z dr. Szczygłem Polaków oraz państwa Kubarskich. W Muzeum pokazywane są zbiory sztuki i rzemiosła plemion z północno-zachodniej części Afryki. Przedmioty codziennego użytku, rzeźby, maski obrzędowe, tkaniny, biżuteria, malarstwo, instrumenty muzyczne, broń, stroje i zabawki zajmują kilka sal piętra.
Tekst: Barbara Sanocka, maj 2008
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Osiek - pałac
Fortalicjum w Osieku wzmiankowane jest po raz pierwszy w 1672 r., jednak istniał tutaj zapewne wcześniejszy dwór. Pierwszy pałac został wybudowany pod koniec XVIII w. przez Karola Wacława Larischa. Przebudowy tego pałacu w stylu orientalnym (mauretańskim) dokonał jego syn, Karol Józef Larisch. Za twórcę przebudowy uchodzi Franciszek Maria Lanci, który miał go ukształtować w latach 1839-1845. Dzięki współpracy właściciela i architekta powstał pierwszy na ziemiach polskich pałac w stylu mauretańskim. Piętrowy, nieregularny i malowniczy, został urozmaicony kwadratową wieżą nakrytą cebulastym hełmem; podobny hełm nakrywa ryzalit środkowy w elewacji frontowej. Nad gzymsem architekt zaprojektował ażurową ściankę o arkadkowych prześwitach, a wąskie okna zostały zamknięte podkowiastymi łukami.
Tekst: Barbara Sanocka, maj 2008
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Paszkówka - pałac
Wejście do pałacu prowadzi przez duże, dwuskrzydłowe drzwi ozdobione lwimi głowami do reprezentacyjnego hallu. Jego krzyżowo-żebrowe sklepienie wsparte jest na czterech kamiennych filarach (dzisiaj widoczne są dwa). Wejście na wprost wiedzie do ośmiobocznej sali o sklepieniu wspartym na jednym filarze. Szerokie schody z hallu prowadzą na piętro, gdzie znajduje się neorenesansowy, ośmioboczny salon z zachowaną, oryginalną dekoracją stropu i ścian, nazywany Salą Lustrzaną.
Tekst: Barbara Sanocka, maj 2008
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Ściborzyce - pałac
Wieś Ściborzyce położona jest w dolinie rzeki Dłubni, w pobliżu Imbramowic i Wysocic.
Do dworu prowadzi wśród drzew droga skręcająca łagodnym łukiem w prawo. Dwór jest położony u stóp rozległego wzgórza i otoczony parkiem. Po zachodniej stronie znajdowały się zabudowania gospodarcze, a od północy stawy, obecnie tylko częściowo zachowane.
Dwór w Ściborzycach jest czterokondygnacyjnym budynkiem nakrytym wysokim, czterospadowym dachem. Najniższą kondygnację zbudowano z kamiennych, nieregularnych ciosów, ściany zaś parteru i piętra z cegły. Plan budynku jest zbliżony do kwadratu, z pięciobocznym ryzalitem na osi, w którym znajduje się główne wejście. Po wschodniej stronie usytuowana jest narożna galeria z zejściem po schodach do ogrodu, a nad nią taras.
Tekst: Barbara Sanocka, maj 2009
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Stryszów - dwór
Stryszów jest położony w pobliżu Wadowic i Kalwarii Zebrzydowskiej.
Dwór ma obecnie XVIII-wieczną formę, nadaną mu w czasie odbudowy w 1741 r. Piętrowy, częściowo podpiwniczony, wzniesiony z kamienia, cegły i drewna budynek złożony jest z dwóch części: północnej, zbliżonej do kwadratu, oraz południowej, węższej i prostokątnej. Piwnice, parter i część piętra są murowane, a pozostałe partie piętra – drewniane. Ściany i naroża budynku zostały wzmocnione kamiennymi, masywnymi szkarpami.
Dwór nakrywa czterospadowy dach kryty gontem, z nadwieszonymi, obiegającymi budynek okapami, podbitymi od spodu deskami. Od zachodu, wschodu i południa okapy wsparte są na drewnianych, kandelabrowych słupach balkonu. W elewacji zachodniej, na osi budynku, znajduje się prostokątny, drewniany portal, a po jego obu stronach dwa owalne okienka o profilowanych obramieniach. Na ścianie zachodniej i południowej widoczna jest dekoracja sgraffitowa imitująca okna.
We wnętrzach stryszowskiego dworu prezentowana jest stała wystawa ukazująca wygląd średnio zamożnej siedziby wiejskiej z XIX w. Pokazano tutaj wyposażenie i wystrój salonu, jadalni, gabinetu i sypialni, urządzonych eksponatami pochodzącymi ze zbiorów Zamku Królewskiego na Wawelu.
Tekst: Barbara Sanocka, maj 2008
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Szymbark - dwór
Wzdłuż doliny rzeki Ropy malowniczo rozciągają się zabudowania wsi Szymbark.
Pierwotny dwór Gładyszów istniał w Szymbarku w połowie XV w. Obecny został wzniesiony w latach 40. XVI w., a pod koniec tegoż wieku nastąpiła druga faza budowy dworu, kiedy to uzyskał on swój ostateczny kształt. Prawdopodobnie w latach 1589-1590 wzbogacił się o wystrój rzeźbiarski oraz dekorację sgraffitową ścian zewnętrznych. W 1656 r. został spalony przez wojska Rakoczego. Pomimo starannej odbudowy nie wrócił już do dawnej świetności. Dziś obiekt znajduje się pod opieką Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu.
Tekst: Barbara Sanocka, maj 2008
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Tomaszowice - dwór
Do zespołu dworsko-parkowego w Tomaszowicach wiedzie szeroka brama ocieniona drzewami, a tuż za nią rozpościera się kolisty gazon. Na wysokiej podmurówce stoi parterowy dwór z czterokolumnowym portykiem wgłębnym, nakryty wysokim, czterospadowym dachem z lukarnami.
Tomaszowice są jednym z ciekawszych przykładów nowoczesnego zagospodarowania i przywrócenia do życia zespołu dworsko-parkowego. W zabytkowy układ został wkomponowany nowy program użytkowy, przy realizacji którego sięgnięto do tradycji tego miejsca. Starannie odnowionemu budynkowi dworu przywrócono dawną atmosferę – stał się siedzibą właścicieli, a otaczające dwór założenie – miejscem ich pracy.
Tekst: Barbara Sanocka, maj 2008
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Trzebinia - dwór Zieleniewskich
Miejscowość często zmieniała właścicieli; dłużej należała do Trzebińskich, którzy w XVII i XVIII w. rozbudowali dwór i ufundowali kościół parafialny.
Dwór wraz z przynależnym doń terenem zakupili w 1920 r. Zieleniewscy. Przeprowadzili remont zaniedbanego budynku oraz dokonali jego przebudowy. Po wojnie pozostał on w rękach Zieleniewskich, lecz na parterze dworu rezydowały różne instytucje. W 1983 r. właścicielem dworu stała się Gmina Trzebinia, która przeprowadziła prace renowacyjne. Dwór odzyskał dawną świetność i mieści dzisiaj w piwnicach restaurację i kawiarnię, na piętrach pokoje hotelowe, a w dawnej kaplicy muzeum regionalne. Działa tutaj również powołana w 1996 r. instytucja kultury „Dwór Zieleniewskich”, organizująca koncerty, wystawy, warsztaty i spotkania ze znanymi osobami.
Tekst: Barbara Sanocka, maj 2008
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Wygiełzów - dwór z Drogini
Drewniany dwór z Drogini, który odtworzono w wygiełzowskim skansenie, został wzniesiony przez Adama Jordana ok. 1730 r. Przez prawie trzy stulecia dwór ten znajdował się w Drogini, wsi położonej pomiędzy Myślenicami a Dobczycami, na prawym brzegu Raby. Wieś ta należała w średniowieczu do klasztoru szczyrzyckiego, a od XVI w. do rodu Jordanów, którzy założyli tutaj folwark.
Dwór jest parterowym, drewnianym budynkiem posadowionym na podmurówce, o ścianach wyprawionych tynkiem glinianym. Nakrywa go wysoki, łamany dach. Szeroka sień wejściowa dzieli trakt frontowy dworu na dwie części. Po lewej stronie znajduje się część przeznaczona na ekspozycję muzealną: salon, pokój pani, pokój rezydentki, sypialnia oraz gabinet pana domu. Pokoje zaaranżowano po części meblami ze zbiorów Muzeum w Chrzanowie, a częściowo meblami zakupionymi na ekspozycję.
Tekst: Barbara Sanocka, maj 2008; aktualizacja: MIK, kwiecień 2012
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Wysoka - dwór
Wieś Wysoka położona jest, jak sama nazwa wskazuje, wysoko: 580 metrów n.p.m., ok. cztery kilometry na południe od Jordanowa, a otaczają ją wzgórza Beskidu Żywieckiego.
Dwór zbudowany w XVII w. był zamieszkiwany aż do 1848 r., kiedy to, opuszczony, pełnił rolę spichlerza. Wyremontowany w latach 1910-
-1912, odzyskał funkcję rezydencji mieszkalnej. Jesienią 1939 r. budynek spłonął. W 1942 r. dokonano jego odbudowy i umieszczono w nim szkołę podstawową; później był użytkowany jako obiekt wypoczynkowy. W 1988 r. opuszczony i zrujnowany budynek kupili Anna i Antoni Pilchowie z Krakowa. Przeprowadzili gruntowną restaurację obiektu, przywracając dawne podziały wnętrz oraz przystosowując go do potrzeb mieszkalnych.
Przy dworze działa Fundacja „Lutnia Staropolska”, prowadząca studia nad kulturą i muzyką dawną, oraz Bractwo Lutni z Dworu na Wysokiej – zespół wykonujący wokalną i wokalno-instrumentalną muzykę renesansową.
Tekst: Barbara Sanocka, maj 2008
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Zubrzyca Górna - dwór Moniaków
U stóp Babiej Góry znajduje się Orawski Park Etnograficzny, który prezentuje tradycję i kulturę górali orawskich. Centralnym punktem skansenu jest drewniany dwór sołtysiej rodziny Moniaków. W 1674 r. cesarz Leopold I Habsburg podniósł do stanu szlacheckiego Mateusza Moniaka, który stawał zbrojnie przeciwko protestanckim panom orawskim, chcącym narzucić swoją wiarę katolickim chłopom. Prawdopodobnie wtedy powstała najstarsza zachowana do dziś część dworu – jego zachodnie skrzydło.
Architektura dworu zawiera elementy charakterystyczne dla miejscowego budownictwa ludowego. Jednym z nich jest wyżka, pomieszczenie na półpiętrze pełniące funkcję magazynu, która w typowej chałupie występuje na całej długości elewacji frontowej domu, tu natomiast jedynie w obu narożnikach.
Tekst: Karolina Pachla-Wojciechowska, kwiecień 2012
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Łęg Tarnowski - dwór
Od bramy wjazdowej wiedzie do dworu alejka obsadzona geometrycznie przyciętymi krzewami bukszpanu, zakończona kolistym podjazdem. Dwór jest zwartym, murowanym budynkiem nakrytym wysokim, czterospadowym dachem. Każda z elewacji dworu została urozmaicona elementem architektonicznym: wieżą, portykiem, tarasem. Front budynku zdobi trójarkadowy portyk wgłębny wsparty na dwóch kolumnach, nad którym znajduje się galeria z dekoracją sgraffitową na ścianach. Po wschodniej stronie dostawiona jest wysoka wieża, a w elewacji ogrodowej – szeroki taras z kamienną balustradą i schodami. Zewnętrzne ściany dworu oraz wieży zdobi obiegający je dokoła pod okapem fryz sgraffitowy z przedstawieniami zwierząt. Na obramieniach okien i drzwi umieszczono szereg plastycznych masek kobiecych i męskich, stworów morskich, lwich głów, a także wiązek kwiatów. Na narożach budynku widoczne są dwa kartusze herbowe: z herbem Jelita rodu Dobrzyńskich oraz Poraj Męcińskich. Mocno wysunięty okap dachu wspierają rzeźbione drewniane wsporniki, a hełm wieży pokrywa wielobarwna dachówka.
Tekst: Barbara Sanocka, maj 2009
MATERIAŁ POCHODZI Z STRONY MAŁOPOLSKICH DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO (dnidziedzictwa.pl).
Szlaki Małopolski to serwis poświęcony turystyce kulturowej, prowadzony przez Małopolski Instytut Kultury. Informacje zamieszczone w serwisie opracowywane są na podstawie materiałów udostępnionych przez operatorów poszczególnych szlaków w Internecie.
(www.szlakimalopolski.pl)
Skomentuj