Park utworzono w celu ochrony cennych kompleksów leśnych w pobliżu Żalina, Czułczyc i Sawina oraz łąk i torfowisk z rzadkimi i chronionymi gatunkami roślin i zwierząt.
Położenie administracyjne (powiat/gminy): Powiat chełmski / Chełm (wiejska), Dorohusk (wiejska), Kamień (wiejska), Sawin (wiejska), Ruda Huta (wiejska)
Położenie na pograniczu dwóch jednostek fizjograficznych Pagórów Chełmskich i Obniżenia Dubienki sprawia iż krajobraz Parku jest zróżnicowany. Północno-zachodnia część obejmująca Pagóry Chełmskie jest bardziej urozmaicona, charakteryzuje się ostańcowymi wzniesieniami o wysokości względnej dochodzącej do 50 m. Łączą się one w łańcuchy, tworząc pasma porozcinane suchymi dolinami. Najwyższym wzniesieniem omawianego obszaru jest Góra Libika o wysokości 227 m n.p.m. Tą część parku zajmuje duży kompleks leśny rozciągający się między Chełmem – Sawinem a Rudą-Hutą zwany jako Las Czułczycki.
W południowo-wschodniej części Parku przeważają płaskie, rozległe zagłębienia, które wypełnione są łąkami, torfowiskami oraz podmokłymi lasami. Tą część wypełniają 4 główne baseny torfowisk węglanowych, rozciągające się od Okszowa przez Brzeźno do Pławanic z przyległymi łąkami i polami uprawnymi oraz podmokły las od Brzeźna do przygranicznej miejscowości Świerże zwany Lasem Żalińskim. Współczesna rzeźba tego obszaru zaczęła się kształtować z chwilą ustępowania lądolodu w drugim okresie zlodowacenia północnopolskiego. Z uwagi na charakter podłoża ten typ powierzchniowych zjawisk nazwano „krasem kredy piszącej”. Przez to, że skały kredowe wykazują skłonności do pęcznienia i tworzenia nieprzepuszczalnej, ilastej zwietrzeliny, w początkowym okresie tworzyły się tu płytkie, wielkopowierzchniowe jeziora. Z upływem czasu jeziorka te zapełniały się pokładami torfów turzycowych, mszystych czy turzycowo-trzcinowych.
Chełmski Park Krajobrazowy leży w zlewni Bugu, jego dopływami są: Kanał Świerżowski, odprowadzający nadmiar wód z rezerwatu „Roskosz” i niewielka rzeka Uherka. Do niej uchodzą silnie przekształcone w wyniku prac melioracyjnych, rzeczki Gdola, Lepietucha i Słyszówka oraz cieki wodne Garka i Janówka. Jedynie jeden ciek wodny o nazwie Rzeczka zachował swój naturalny charakter.
Na terenie Parku brak jest typowych źródeł. Strefy źródliskowe cieków stanowią torfowiska. Do wód stojących należą jedynie 2 zbiorniki: Oddalony niecałe 500 m od północnych granic Chełma, utworzony w latach 60-tych XX wieku zbiornik retencyjny „Stańków” o powierzchni ok. 40 ha oraz w północno-zachodniej części Parku na gruntach wsi Chutcze w gminie Sawin niewielkie, naturalne jezioro „Słone”, które ma powierzchnię ok. 5 ha. Ciekawostką Parku jest występowanie głównie na terenach leśnych niewielkich owalnych oczek wodnych o powierzchni do kilkuset metrów kwadratowych i głębokości od 1 do 5 m. Są to lejki krasowe zasilane głównie przez wody opadowe i podskórne znane bardziej jako werteby krasowe. Powstają one w wyniku krasowienia, czyli rozpuszczania podłoża, w tym wypadku wapiennego, przez kwaśną wodę. W okresie letnim przy przedłużającym się okresie bezdeszczowym zagłębienia te wysychają odsłaniając osady denne, których miąższość może wynosić nawet 1m. Na torfowiskach występuje wiele „torfianek” – wypełnionych wodą torfową wyrobisk powstałych po wydobyciu torfu.
